Twee broers en voedingsvoorlichting

Twee broers.

Op de mannen afdeling van het St.Francis ligt een 15 jarige jongen met een osteomyelitis* van het rechterbeen.
Als ik meeloop met de doktersvisite zie ik een veel te magere lange slungel ziek in bed liggen. We maken hem wakker en hij reageert apatisch. Als de deken wordt opengeslagen zien we aan het rechterbeen een gapende wond van knie tot enkel, alsof hij door piranha’s is aangevreten. Dit is verreweg de grootste osteomyelitis wond die ik ooit heb gezien omdat ook het kniegewricht is aangetast (vorig jaar zag ik zo’n vijf osteo’s en nu liggen er ook weer vijf).
Ik ben niet gerust op de voedingstoestand van de jongen en na enige dagen heb ik het lang genoeg aangekeken. Ik zie nooit familie bij het bed en tussen de middag staat ook niet de onvermijdelijke pan met potatoes and beans in het bed. Wel zie ik soms een jongen aan zijn bed die hem Fanta te drinken geeft. Zo kan het mijns inziens niet langer doorgaan. Ik doe nooit iets zonder de verpleging te betrekken en dus vraag ik een leerling nurse om te vertalen. We gaan met de jongen praten. Hij heet Ronald.
Ronald blijkt een 17 jarige broer te hebben die er juist aankomt en Steven heet. Als we naar zijn ouders vragen vertelt Steven dat die net op bezoek zijn geweest zijn en morgen weer komen. De ouders wonen zo’n 7 km verderop maar het is een onbegaanbare weg zodat een bodaboda taxi erg duur is. Ja, het eten verzorgen lukt Steven prima want zijn broer eet 1 maaltijd per dag. Nurse en ik kijken elkaar aan.

Ik besluit dat Steven geholpen moet worden om zijn jongere broer Ronald te verzorgen.
Het is nu donderdag en de twee moeten het weekend doorgeholpen worden. Ik neem een zak met aardappels, groente en eieren mee van huis. Ik steek mijn hoofd om de hoek van de vrouwenafdeling en zie meteen een leuke Oegandese die bij haar zieke familielid op bezoek is. Zij wil wel met me mee wil om als tolk op te treden. Steven staat in de hal op me te wachten. De jonge Oegandese snapt het meteen en wil Steven leren koken. Ze vertrekken samen naar de attendants (verzorgers) kitchen.
Als ik rond etenstijd langs de mannenzaal loop zit Ronald rechtop in bed een warme maaltijd te eten.

Het lijkt misschien simpel om een individuele patiënt te helpen met voedsel, maar er zitten adders onder het gras:
Allereerst… de ouders zijn verantwoordelijk. Tot nu toe is het helaas nog niet gelukt om contact met de familie te leggen. Om welke reden dan ook komen de ouders niet of nauwelijks op bezoek. De broers hebben echter hulp nodig en ik wil dat bieden.
Mijn hulp moet echter ongezien gebeuren. Jaloezie van andere patiënten en hun familie speelt een belangrijke rol, bijna iedereen is arm. De mensen helpen elkaar wel degelijk maar dat kan ook ineens keihard in het tegendeel omslaan. Ik als westerse M’zungu weet niet wat er onderling speelt.
Daarbij kan mijn hulp ook tot gevolg hebben dat de ouders zich gaan verschuilen achter armoede en aldus geld uitsparen. Uit een M’zungu kan je altijd proberen een slaatje te slaan.
Verder is het belangrijk om geen hoge verwachtingen te wekken. De eindrekening van het ziekenhuis hangt als een zwaard van Damocles boven vrijwel alle bedden.
Gaat die lieve Muzungu straks ook nog de ziekenhuis rekening betalen…?

Ik heb dus eerst goed nagedacht over hoe ik Steven ongezien kan helpen ook na het weekend.
Ik bespreek het vrijdagochtend met mijn huishoudelijke hulp Scontina. Zij kent het hele ziekenhuis maar werkt niet op de afdeling.
Scontina en ik besluiten om samen met Steven te gaan praten. Steven haal ik op bij de attendants kitchen waar hij aardappels zit te schillen voor de warme middagmaaltijd.
Scontina wacht intussen op ons in de Playroom die een beetje afzijdig van de afdeling ligt.
Nu moet je bedenken dat de twee broers tot nu toe een bange, ontwijkende houding hadden.
Ik vermoed dat ze zich schaamden dat hun ouders niet kwamen en zeiden dus altijd dat die net weer weg waren. Verder vertelden ze dat hun ouders dachten dat het been van hun zoon gebroken was en hadden hun zoon in eerste instantie naar het staatsziekenhuis in Kisoro gebracht. Daar waren ze met pillen naar huis gestuurd. Dat had uiteraard niet geholpen, integendeel, en nu waren ze dus hier.
Scontina en ik hebben Steven allereerst gerustgesteld. ‘Wij gaan hier in het St.Francis proberen het been van je broer te redden, maar het is een grote wond en het zal veel tijd gaan kosten’. Steven vertelt dat zijn ouders ook denken dat Ronald kanker heeft. We leggen uit dat het een infectie is en dat ondervoeding een grote rol speelt.
Vervolgens hebben we Steven beknopt voedingsvoorlichting gegeven. We hebben hem geprezen dat hij zo goed voor zijn broer zorgt en gezegd dat hij altijd met vragen bij de verpleging terecht kan. Verder hebben we hem op het hart gedrukt om maar niet over de ziekenhuisrekening na te denken.
Soms wachten ontslagen patiënten nog dagen in een leegstaand bed totdat de familie het geld bij elkaar heeft geschraapt. De ervaring leert dat de hospital bill uiteindelijk wel door de familie wordt opgebracht. Een zogenaamde ‘runaway’ is een patiënt die ontsnapt zonder de rekening te betalen.

Steven weet nu dat ik dinsdag en donderdag in de Playroom ben en daar tussen de middag een zak met aardappels, spinazie, worteltjes en silverfisch** of eieren voor hem klaar heb staan. Genoeg voor de hele week. Zo kan hij aan voedsel komen zonder dat iemand ziet dat hij door een Muzungu bevoordeeld wordt.
Steven begint te in de loop van de dagen te ontspannen. Hij blijkt redelijk Engels te verstaan en zorgt toegewijd voor zijn broer. Maar volgende week begint zijn school weer dus…hoe moet daar mee omgegaan worden?
Ronalds conditie verbetert maar het been is nog lang niet genezen en er liggen nog complicaties op de loer. Het achtergrondverhaal van de twee broers is me nog steeds niet duidelijk.

Voedingsvoorlichting:

Dinsdagmiddag is er voedingsvoorlichting op de mannenzaal.
Gehouden door: de twee co assistenten Rob en Arnout.
Materiaal: de Oegandese ‘schijf van drie’ afgebeeld op drie posters en een vierde poster met een pan op het vuur***. Daarbij losse kaarten met afbeeldingen van de afzonderlijke producten.

Rob eb Arnout geven een interactieve les met behulp van de losse kaarten. Een nurse vertaalt in het Rufumbiri. Op zeker moment vraagt Rob aan de zaal: ‘Wat hebben jullie gisteren gegeten? Wie wil de kaarten van de tafel pakken en ze in de pan doen?’
En je raadt het al: Steven staat op en pakt de plaatjes van de aardappelen, spinazie, wortels, eieren, visjes kortom alles wat in ‘mijn zak’ zat van de tafel. Er gaat een ‘nounou dat is niet mis’ gemompel door de mannenzaal. Hij hangt de plaatjes met wasknijpers aan de poster met de pan op het vuur. In zijn enthousiasme hangt ie er ook nog een hele kip bij maar die had ie toch echt niet van mij gekregen.

Zie de foto’s!

*Osteomyelitis is bot-ontsteking. Het wordt veroorzaakt door een bacterie die van buitenaf (een wond) of van binnenuit via het bloed kan komen. Het wordt vaak gezien bij kinderen tussen 10 en 18 jaar en meestal is het onderbeen aangetast. Onevenwichtige voeding speelt bijna altijd een rol.

**Gedroogde ‘sardientjes’ voornamelijk bestaande uit graat en schubben. Het is de bijvangst van grote vis uit onder andere het Victoriameer. Een bron van eiwitten nodig voor de aanmaak van bot, huid en weefsels. En ook nog eens heel goedkoop.

***De posters zijn geschilderd door mijn schoonzus Susanna. Rob en Arnout hebben er mooie geplastificeerde posters van gemaakt.
Ze zijn geïnspireerd op de reeds bestaande kaarten die de Oegandezen ooit zelf hebben ontworpen. Die waren echter bijna vergaan van ouderdom. Vorig jaar had ik deze oude kaarten gefotografeerd om dit jaar gloednieuwe mee te kunnen nemen.
Dit met de bedoeling de reeds bestaande voedingsvoorlichting te versterken.

Rob en Arnout hebben zes nieuwe sets met posters aangeboden aan de Oegandese Public Health werkers.
De nieuwe kaarten zijn in goede aarde gevallen en al snel hingen ze op een aantal afdelingen te prijken. Geïnspireerd door Rob en Arnout’s interactieve en met humor gekruide voorlichtingsbijeenkomsten zijn de stafverpleegkundigen spontaan zelf voorlichting gaan geven op de afdeling.
De platen worden ook meegenomen op de outreaches.
Daarbij hebben de co’s ook flyers laten maken om aan de patiënten mee te geven.

De oude kaarten werden alleen gebruikt tijdens de wekelijkse voedingsvoorlichting in de Demonstrationkitchen en deze ochtend werd uitsluitend bezocht door de moeders van de kinderen op de kinderafdeling.

En het mooie is natuurlijk dat de Oegandese health werkers er zelf mee aan de slag zijn gegaan en ook veel meer mensen bereiken, zelfs in de afgelegen dorpen.